اخلاق خوب

مقدمه

بعضي آدم‌ها هستند که همه دوست‌شان دارند، فرقي نمي‌کند بزرگ يا کوچک، زن يا مرد، دوست يا دشمن! اصلا همه جور آدم، با مدل‌هاي مختلف، از اين‌که با آن‌ها باشند خوشحال هستند و از تعامل با آن‌ها لذت مي‌برند. ويژگي مهم اين آدم‌ها خلق و خوي‌شان است. آدم‌هاي خوش اخلاق و خوشرو، براي همه دوست داشتني و عزيز هستند، همه آن‌ها را قبول دارند، دوستان زيادي دارند، کسي از آن‌ها متنفر نيست، کسي تلاش نمي‌کند زيرآب‌شان را بزند و... همه ما دوست داريم به جايي برسيم که محبوب قلب‌ها شويم. يعني تبديل شويم به يک آدم دوست داشتني، که همه به ما احترام مي‌گذارند. حسن خلق از آن صفت‌هايي است که مي‌تواند آدم را محبوب کند. حسن خلق در گفتن خيلي ساده و راحت است، اما در عمل هر کسي نمي‌تواند آن را داشته باشد، چون آدم‌هايي که حسن خلق دارند، معمولا روح بزرگ و پاکي هم دارند. حسن خلق يکي از ويژگي‌هاي آدم‌هاي مؤمن است، اين ويژگي آن قدر مهم است که امام علي‌(ع) فرمودند: کامل‌ترين شما از نظر ايمان کسي است که اخلاقش نيکوتر باشد. حسن خلق از نظر بزرگان آن است که، انسان با گشاده رويي و چهره شاد و زبان نرم و ملايم، با مردم رو‌به‌رو شود و در هر جايي با هر کسي، به خوبي و خوش رويي برخورد کند. اين حسن خلق داشتن و اخلاق خوب داشتن آن قدر مهم است که پيامبر اکرم‌(ص) فرمودند: اولين چيزي که در روز قيامت در کفه ترازوي انسان گذاشته مي‌شود و آن را وزن مي‌کنند اخلاق خوب او مي‌باشد.

در مقابل آدم‌هايي که خوشرو هستند، آدم‌هاي بد اخلاق و ترش رويي هم وجود دارند که با يک من عسل هم خورده نمي‌شوند، اين جور آدم‌ها قابليت اين را دارند که زيرآب‌شان خورده شود! چون همه از آن‌ها متنفر هستند، سخنان خشک و خشن مي‌گويند و حرف‌هايشان فاقد لطف و محبت است، به همين دليل کمتر با کسي دوست مي‌شوند، کمتر مورد احترام اطرافيان هستند و کلا شخصيت دوست داشتني و جذابي ندارند. آدم‌هاي بداخلاق علاوه بر اين‌که تنها هستند، براي خودشان خير و برکتي ندارند، چون خيلي از فرصت‌هاي زندگي‌شان را به خاطر همين نوع رفتار و اخلاق از دست مي‌دهند و معمولا کمتر به اهداف‌شان مي‌رسند. چون بيشتر انرژي خود را در راه خشم و عصبانيت، خرج مي‌کنند و نصف زندگي‌شان را در تنهايي و غم و غصه به سر مي‌برند.

اين اخلاق نيکو داشتن و به قول بزرگان حسن خلق، آثار مختلفي در زندگي دنيا و آخرت ما دارد و به همين دوست داشتن ما خلاصه نمي‌شود:

پيامبر اکرم‌(ص): اخلاق خوب، گناهان را ذوب مي‌کند. همان‌طور که اشعه آفتاب برف و يخ را و اخلاق بد، عمل خوب را فاسد مي‌سازد. همان‌طور که سرکه عسل را.

امام صادق‌(ع): يکي از شاخه‌هاي سعادت آدمي در زندگي، حسن خلق است و از جمله عوامل شقاوت و بدبختي آنان، سوء خلق.

امام علي‌(ع): خداوند حسن خلق را رابط بين خود و بندگانش قرار داده است.

امام صادق‌(ع): حسن خلق، در دنيا مايه زيبايي و جمال اجتماعي و در آخرت وسيله دوري از عذاب الهي است.

امام حسين‌(ع): حسن خلق، روزي آدمي را افزايش مي‌دهد.

پيامبر اکرم‌(ص): هيچ‌کس داخل بهشت نمي‌شود مگر آن‌که واجد حسن خلق باشد.

امام علي‌(ع): عالي‌ترين مايه مجد و شرف آدمي، حسن خلق است.

امام صادق‌(ع): هر کس خوش رفتارتر باشد از ديگران عاقل‌تر است.

امام صادق‌(ع): نيکوکاري و حسن خلق شهرها را آباد مي‌کند و عمرها را افزايش مي‌دهد.

درست است که گفتيم هر کسي نمي‌تواند حسن خلق داشته باشد و اخلاق نيکو داشته باشند و کار هرکسي نيست، اما آن قدرها هم که فکر مي‌کنيد سخت نيست، فقط نياز به تمرين دارد. اين صفت هم تمرينات روحي مي‌خواهد هم تمرينات معنوي. يعني هم بايد روح‌تان را بزرگ کنيد که بتوانيد در هر شرايطي و در مقابل هر آدمي، خلق‌تان نيکو باشد و هم بايد آن قدر تمرين کرده باشيد، که هر مشکلي، هر گرفتاري و هر برخوردي شما را به هم نريزد. اگر مي‌خواهيد اين اخلاق‌تان خوب شود و شما هم جزو اين آدم‌هاي با کرامت در اخلاق شويد، چند پيشنهاد کوچک داريم:

چارچوب را بي‌خيال شويد؛

خيلي وقت‌ها ما آدم ها فکر مي‌کنيم، جدي بودن يعني اخم کردن و از بالا به همه نگاه کردن و تازه فکر مي‌کنيم، وقتي جدي هستيم بيشتر مورد احترام هستيم که زهي خيال باطل! راستش را بخواهيد، همين‌ قدر که بين خودمان و ديگران از نظر ارتباط حصاري بکشيم و دائم دنبال يک سري قانون و مقررات باشيم، بيشتر در رفتار و اخلاق‌مان تأثير دارد و بعضي وقت‌ها به خاطر همين چارچوب ها ممکن است خيلي آدم‌ها را از خودمان برنجانيم درست است که ادب و احترام چارچوب دارد اما دوست داشتن و اخلاق خوب داشتن هيچ چارچوبي را قبول نمي‌کند.

ارتباط با بداخلاق ها ممنوع؛

هيچ چيزي به اندازه همنشيني با بداخلاق‌ها روي آدم تاثير ندارد پس بي‌خيال تعامل با آدم‌هاي بدخلق و بد‌ اخلاق شويد که آن‌ها شما را شبيه خودشان مي‌کنند.

ظاهرتان را خوش کنيد؛

لبخند زدن گشاد رو بودن و اخم نکردن خيلي در نوع رفتار و برخورد شما تأثير مي‌گذارد ظاهر خوش رويي داشتن، تأثير رواني بر روح شما دارد و مي‌تواند در رفتارهايتان منعکس شود. پس فکر نکنيد با چهره‌اي گرفته يا ابروهاي گره خورده مي‌توانيد حسن خلق داشته باشيد.

درجه صبر و تحمل‌تان را بالا ببريد؛

شما وقتي مي‌توانيد خوش اخلاق و خوش رو باشيد که بتوانيد در برابر اتفاقات و شرايط مختلف رفتار درستي انجام دهيد و اين هم زماني است که شما بلافاصله تصميم نگيريد و تحمل داشته باشيد در برابر آدم‌هاي بدخلق صبر و در برابر شرايط بد خودتان را کنترل کنيد.

دل‌تان را بزرگ کنيد؛

آقا يعني بي‌خيال کينه و حسادت و بخل و... شويد وقتي با رذايل اخلاقي مبارزه کنيد ديگر جايي براي بدخلقي در شما نمي‌ماند. وقتي دل و قلب‌تان را بزرگ کنيد ديگر نه کينه و ناراحتي از کسي به دل‌تان مي‌ماند نه دشمني.

اخلاق نگهبان عشق است

همه افرادی که ازدواج را تجربه کرده اند، معتقدند پس از ازدواج بین آنان و همسرشان پیوند عمیق عاطفی ایجاد می شود. دوران عقد از شیرین ترین لحظات زندگی انسان است و تجلی گاه واقعی مهر و محبت می باشد. در سوره روم، آیه 21 آمده: «و از نشانه‏هاى او اينكه از [نوع‏] خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدانها آرام گيريد، و ميانتان دوستى و رحمت نهاد. آرى، در اين [نعمت‏] براى مردمى كه مى‏انديشند قطعاً نشانه‏هايى است.»(2)
این آیه قرآن به دو نکته اساسی اشاره دارد. آرامش در زندگی و نهال محبت.
پس از ازدواج بین زن و مرد عشق پدید می آید که براساس این آیه خالق عشق خود خداست. اوست که محبت و مودت را بین زن و مرد جعل می کند. محبت بین همسران جعل حقیقی است. یک پیوند عاطفی عمیق است که بین زن و شوهر وجود دارد و جای دیگر نمی توان آن را یافت.
جعل یا قرارداد بر دو قسم است؛ حقیقی و اعتباری. برای نمونه جعل حقیقی می توان به عمل بینایی توسط چشم اشاره نمود. خدا قوه بینایی را در چشم انسان قرار داده است و اگر چشم انسان آسیب ببیند و قدرت بینایی اش را از دست بدهد، سایر اعضای بدن نمی توانند کار چشم را انجام دهند. این نوع از قراردادها قابل تغییر نیست و نمی توان برای نمونه از گوش خواست که کار چشم را انجام دهد. نمونه قرارداد اعتباری خیابان دو طرفه است. خیابان دوطرفه یک قرارداد است که برای خیابانهای بزرگ وضع شده می شود، تغییر این نوع از قراردادها به سادگی صورت می پذیرد؛ مانند خیابان دوطرفه که اگر وضع این قانون مشکل ساز شود یک طرفه اش می کنند.
محبت و مودت در خانواده از نعمت های بزرگ الهی است که اگر مقدس شمرده شود، زندگی آرامش بخشی در سایه آن به وقوع می پیوندد. اما اگر این نعمت سترگ پاس داشته نشود و با اخلاق و گذشت از آن نگهداری نشود، سرمایه ای است که آرام آرام از آن کاسته می شود تا جایی که از بین می رود. اگر همسرانی را مشاهده می کنیم که با گذشت سالیان زیاد از آغاز زندگی مشترکشان هنوز به هم عشق می ورزند و دلسوز همدیگرند به این دلیل است که با بهره گیری از اخلاق نیک این هدیه الهی را تضییع ننموده اند و اگر می بینیم در برخی از خانواده ها عشق جای خود را به نفرت سپرده به این جهت است که با بی اخلاقی، گوهر عشق در بین آنان بی حرمت شده است.
عشق نعمت بزرگی است که در وجود انسان به ودیعه نهاده شده است. احساسی که انسان حاضر است به خاطر دیگری از خودش بگذرد. این مفهوم به سادگی حاصل نمی شود و از محبت شدیدتر است. در زبان عربی مودت همان محبت پررنگ است که خدا نهال آن را در نهاد خانواده کاشته است. خانواده های موفق با صبر و گذشت از خطاهای یکدیگر، می کوشند آن را به ثمر برسانند. وقتی محبت بین زن و شوهر توسعه پیدا کند نه تنها نسیم که هیچ تند بادی نخواهد توانست آن را از جای برکند. تلاش مشاوران خانواده براین است که با روش های گوناگون دوستی و صداقت را پررنگ کنند. جامعه ای که همسران به همدیگر عشق بورزند سعادتمند است. و این امر حاصل نمی شود مگر اینکه همسران زندگی را میدان مسابقه اخلاق بدانند.
محبت تکیه گاه زندگی است. به واسطه آن همسران از خطاهای همدیگر می گذرند و به همدیگر عشق می ورزند. گاهی خانواده هایی که گرفتار اختلاف و مشاجره می شوند آنقدر نسبت به همدیگر بدبین می شوند که سر تا سر وجودشان پر از نفرت می شود و حاضر نیستند برای لحظه ای با همسرشان زیر یک سقف زندگی کنند. بهترین راه حل برای چنین خانواده هایی تغییر نگرش است. اگر آنان افکار منفی را از ذهن خود بیرون کنند و در عوض بکوشند از خود رفتار نیکی که از اخلاق نشأت گرفته نشان دهند و مثبت بیندیشند خانواده از بحران نجات می یابد. محبت ودیعه الهی است که هم برای آن کس که محبت می کند و هم برای کسی که مورد محبت قرار می گیرد، نشاط و لذت وصف ناپذیری به همراه دارد.

تأثیر صفات بد اخلاقی در زندگی

ریشه بسیاری از مشکلات خانوادگی را باید در صفات زشت اخلاقی جستجو کرد. دانشمندان علم اخلاق برخی از ویژگی های اخلاقی انسان ها را بیماری های روحی می دانند که برای کسب کمال باید به مداوای آنهاپرداخت. این ویژگی ها آرامش را از خود فرد و اطرافیان وی سلب می کند. به عنوان نمونه، یکی از برجسته ترین آنها مسئله آشوب بر انگیزتر، تعصب داشتن به خویشتن است. خود برتر بینی از ویژگی هایی است که توصیه شده اشخاص از آن بپرهیزند و مراقب باشند که به دام آن نیفتند. فردی که این صفت را دارد بی آنکه متوجه باشد حوادث را به گونه ای تفسیر می کند که خود در موقعیت مطلوب قرار گیرد و بتوانند در جهت تأمین منافع خود به خواسته هایش برسد. این تعصب بر طرز تلقی اشخاص اثر می گذارد و آنها را به این باور سوق می دهد که در چشم دیگران و نیز در چشم خود، انسانهای بهتر و مقبول تری هستند. در این موقعیت اگر به فرض مثال زن و شوهر دربارۀ اینکه چه کسی بهتر است و چه کسی از خود گذشتگی بیشتری نشان داده، صحبت کنند، وی دربارۀ نقش خود چنان صحبت می کند که گویی تمام امتیازهای عالم از اوست.
از اثرات منفی خودبرتر بینی وتعصب به خود در زندگی زناشویی این است که فاصلۀ درک میان زن و شوهر را افزایش می-دهد. برای این افراد دیدن خود به شکلی که دیگران آنها را می بینند، کار به غایت دشواری است. به همین اندازه برای آنها فهمیدن اینکه چگونه ناخواسته و ندانسته ، حقایق را به سود خود انتخاب و ارائه می دهند، دشوار است.
در زندگی هایی که زن یا مرد چنین ویژگی داشته باشند با تشدید اختلاف نظرها، طرز تلقی کسی که خودبرتر است از دیگری تغییر می کند و طرف مقابل را تهدیدی جدی تلقی می کند؛ چون او را چنان که خود یافته است و انتظار داشته دیگران هم بپذیرند، نپذیرفته اند. در این شرایط، یک اختلاف جزئی کافیست که به جنگی تمام عیار مبدل شود . او طرف مقابلش را با عباراتی نظیر « تو مخصوصاً با هر چه من بگویم مخالفت می کنی» ، « تو که در این باره اطلاعی نداری» یا « خیلی نادان و احمق هستی » تحقیر می کند و متوجه نیست که برداشت خود او هم ممکن است به قدر همسرش اشتباه باشد. از ترکیب خود محوری و ناشکیبایی، مشکلاتی به وجود می آید که به سادگی منجر به منازعاتی می شود که به زندگی زناشویی آسیب می زند و به نظر می رسد، راه حلی برایش وجود ندارد.(3)
برای درمان این صفت زشت در مرحله نخست باید به فردی که خود برتر بین است، آموخت که این صفت در او وجود دارد و باید بکوشد تعدیل کند. بسیاری از آنها چون خود را منطقی می دانند به فکر فرو می روند و اگر به شایستگی با آنها صحبت شود نتایج بسیار شگفتی حاصل می شود. فردی که قصد اصلاح صفات اخلاقی انسانها را دارد؛ باید مانند طبیبی دلسوز عمل کند نه منتقمی خشمگین. و از آنجا که همسران تأثیر زیادی بر همدیگر دارند اگر با مهربانی ضعف های همدیگر را بازگو کنند بهبود در رفتار همدیگر را شاهد خواهند بود.

با آرزوی خوشبختی تمام دوستان خوبم .