خاك يكي از منابع طبيعي و محدود زمين است و پس از آب و هوا مهمترين جزء محيط زيست محسوب ميشود. خاك به عنوان يك اكوسيستم اكولوژيك متشكل از جامعه زيستي متنوع در بستر حجيمي از مواد غير زنده معدني و آلي است كه اين اجزا با انتشار گسترده و روابط متعدد پيچيده، آنچنان به هم آميختهاند كه ميتوانند سيستم زنده واحدي محسوب شوند.
بدون ترديد سلامت و توسعه ارتباط تنگاتنگي با يكديگر دارند. اساسا توسعه به عنوان پاسخي به نيازها، در عين حال كه ميتواند تامينكننده منابعي براي حمايت از سلامت باشد، تهديدي براي سلامتي نيز تلقي ميشود.بهطور كلي سلامت جامعه در رابطه با توسعه از طريق خطرات سنتي و مدرن مورد تهديد است.
تهديدهاي سنتي كه ناشي از عدم توسعه يافتگي است شامل آلودگي خاك ناشي از دفع نامناسب زباله، فاضلاب، مواد شيميايي، سموم،عدم دسترسي به آب آشاميدني سالم، آلودگي غذا و آلودگي هوا ميشود. تهديدهاي مدرن كه ناشي از توسعه يافتگي است شامل آلودگي آب ناشي از افزايش جمعيت، صنعت، كشاورزي، تجمع مواد زايد خطرناك، بيماريهاي عفوني جديد، مخاطرات شيميايي و راديواكتيو و تماس با پرتوها بوده كه پيچيده است و به راحتي قابل كنترل نيستند، در اين ميان جنگلزدايي، فرسايش زمين و ديگر تغييرات عمده اكولوژيكي (زيست محيطي) در سطح منطقهاي و محلي را ميتوان به موارد فوق اضافه كرد.
انسان، محور توسعه و شايسته يك زندگي سالم، مولد و سازگار با طبيعت تخريب مناطق قديمي، تغييرات كاربري زمين، استخراج منابع، زراعت بيش از حد، بهكارگيري روشهاي جديد كشاورزي كه به نوعي موجب تغييرات كيفي در خاك ميشود همچنين تغيير عادات غذايي و روش زندگي، افزايش انتشار عوامل بيماريزا و ناقلهايي كه تبعيت به آفتكشها مقاوم هستند و دهها مورد ديگر به افزايش مخاطرات سنتي و مدرن بهداشتي كمك ميكنند.
بررسيها نشان ميدهد، بهطور كلي كشاورزي و تغذيه انسان به ميزان بسيار بالايي به كيفيت خاك بستگي دارد و تجزيه خاك و ظرفيت براي توليد غذا ارتباط مستقيمي با هم دارند. كاهش توليد غذاي محلي و متعاقب آن تغذيه ناكافي بهعنوان نمونه سلامت ميليونها نفر از كشاورزاني كه از اين طريق در كشورهاي در حال توسعه امرار معاش ميكنند را بهطور جدي تهديد ميكند و بهنظر ميرسد كه خطرناكترين معضل بهداشتي جهان در ارتباط با تنزل كيفيت خاك باشد، براساس آمار سازمانهاي جهاني780 ميليون نفر از مردمي كه به طور مزمن فاقد تغذيه مناسب هستند در مناطقي زيست ميكنند كه بشدت تحت تاثير خشكي يا وضعيت خاك تنزل يافته از نظر كيفيت قرار دارند.
تحقيقات نشان ميدهد، خاك محل رشد و نمو بسياري از ميكروبها و انگلها و قارچهاست كه ميتوانند براي مدتي طولاني، با وجود تغييرات عمده در ميزان رطوبت و دماي خاك همچنان زنده بمانند.
بيماريهاي رايج چون كزاز و فلج اطفال از اين نوعند. آلودگي شيميايي خاك ناشي از يك سلسله فعاليتها ميتواند به آلودگي آب منجر شود مانند كودهاي شيميايي مورد استفاده جهت باروري خاك كه منجر به افزايش سطح بالايي از نيترات در آبهاي زيرزميني و چاهها شده و تماس انسان با نيترات موجب بروز بيماري و نوعي سندرم (blue baby syndrome) ميشود.
به طور كلي مواد شيميايي و ديگر آلايندهها در اشكال مختلف باعث اثرات مخرب بر محيط زيست و بخصوص انسان شده و با تحت تاثير قرار دادن سلامتي جوامع انساني تحقق به توسعه پايدار را با چالش جدي مواجهه ميكنند.
تحقيقات دانشمندان نشان ميدهد، 40 درصد انواع سرطانها بدليل ورود همين مواد از طريق زنجيره غذايي به بدن انسان ايجاد ميشود.
كارشناسان معتقدند، سلامتي انسان و جامعه تا اندازه زيادي به وضعيت اجتماعي، اقتصادي، اقليم جغرافيايي و عوامل ديگري چون تغذيه و به عبارتي كيفيت مواد غذايي بستگي دارد.
بررسيها نشان ميدهد، با توجه به طيف وسيع آلايندههاي شيميايي در كشور، استقرار مديريت مواد شيميايي سرطانزا و مخرب همسو با رويكردهاي جهاني و با هدف دستيابي به توسعه پايدار و اهداف توسعه هزاره امري لازم و اجتنابناپذير است.
ادغام اصول توسعه پايدار در سياستها و برنامه داخلي كشورها و ممانعت از بروز ضرر به منابع طبيعي يكي از اهداف توسعه هزاره است و عامل سلامت (health) در اهداف توسعه هزاره و دستيابي به توسعه پايدار زيست محيطي امري اجتنابناپذير است كه مسوولان بايد در برنامههاي كلان مديريتي خود در نظر بگيرند.